ΕΘΙΜΩΝ...ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Tο Μ. Σάββατο αρχίζουν από νωρίς οι προετοιμασίες για την Ανάσταση. Πρώτο μέλημα το μάζεμα των ξύλωνγια το άναμμα της φωτιάς, «της Λαμπρατζιάς» στην αυλή της εκκλησίας.Κι εδώ συναγωνισμός για το ποιός θα φέρει το πιο μεγάλο ξύλο «τον κούζαλο» γιατί η μεγάλη φωτιά πρέπει να διαρκέσει μέχρι πρωϊας.Ήταν ο μόνος τρόπος για να ζεστένονται οι πιστοί αγού η λειτουργία γίνεται τα μεσάνυκτα, όταν το κρύο βρίσκεται στο κατακόρυφο.Αυτό όμως έγινε έθιμο αγαπητό γιατί γύρω απο τη φωτιά , τη Λαμπρατζιά, ζεστένεται όχι μόνο το σώμα αλλά κι η καρδιά.Γνωστοί και φίλοι, μέσα στο πνεύμα της αγάπης,θα κάνουν αστεία,θα πούν λόγια ζεστά, θα ανταλλάξουν ευχές.Εδώ, τούτη την ώρα,δέν χωράνε μίση, δέν χωράνε αντιπαλότητες κι αντιζηλίες.
Γύρω στα μεσάνυχτα θα κτυπήσουν οι καμπάνες χαρμόσυνα. Δεν υπάρχει ήχος πιό γλυκός απΆαυτό το χαρμόσυνο μύνημα, αυτό το κάλεσμα για τη γιορτή της αγάπης και της αναγέννησης. Στην εκκλησία πρέπει να βρίσκονται όλοι,δέν πρέπει να λείψει κανένας χωριανός από τον «καλό Λόγο».Γι αυτό κι ο παπάς ρωτά πρίν αρχίσει τη λειτουργίααν είναι όλοι παρόντες.Κι αν κάποιος λείπει θα πρέπει να αναζητηθεί μήπως και δεν ξύπνησε,ή μήπως είναι άρρωστος.
Mε το «Δεύτε λάβετε φώς...» όλοι θα ανάψουν τις λαμπάδες απο το Άγιο Φώς και θα ακολουθήσει η λιτανεία γύρω από την εκκλησία. Ο παπάς θα διαβάσει το Ευαγγέλιο της Ανάστασης και με το «Χριστός Ανέστη...» επέρχεται η λύτρωση από τα Πάθη της Μεγ. Εβδομάδας, η αγάπη ξεχυλίζει και η χαρά καλύπτει όλους, μικρούς και μεγάλους. Αγγαλιές, φιλιά, ευχές. Χριστός Ανέστη... , Αληθώς Ανέστη ο Κύριος..., Χρόνια Πολλά.. .
Μετά τη λειτουργία το εκκλησίασμα μαζεύεται γύρω στη Λαμπρατζιά..Ευχές, αστεία, πειράγματα...Οι Γιορτάρηδες της μέρας θα κεράσουν όλο τον κόσμο με τη φρέσκια φλαούνα, ζιβανία και κρασί πράγματα που ευλογήθηκαν πιο πρίν μέσα στην εκκλησία.Ο κόσμος φεύγει και στό σπίτι όλη η οικογένεια θα απολαύσει τη ζεστή σούπα, την αυκολέμονη ή την μαγειρίτσα, και την βραστήν όρνιθαν. Θα τσουγκρίσουν τα κόκκινα αυγά και θα είναι νικητής όποιου το κόκκινο αυγό μείνει γερό μέχρι το τέλος. Το γερό αυγό ο νικητής θα το φυλάξει ολόχρονα. Και βέβαια η φλαούνα έχει στο τραπέζι την τιμιτική της θέση.

Η Δεύτερη Ανάσταση θα γίνει το απόγευμα της Κυριακής. Σε πολλούς τόπους ξεκινά στις 11 το πρωϊ λέγεται δέ και Λειτουργία της Αγάπης.Το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε πολλές γλώσσες και η λειτουργία δίνει την ευκαιρία της συμφιλίωσης και της αδελφοσύνης. Οι χωριανοί και οι ενορίτες ανταλλάσσουν ασπασμούς και το φιλί της αγάπης. Συνοδευτικά Έθιμα του Εσπερινού είναι η λιτανεία των Εικόνων και ο χορός. Σε πολλά χωριά της Ελλάδας η λιτανεία γίνεται συνήθως μέσα στο χωριό.Μπροστά πηγαίνει η εικόνα της Ανάστασης που είναι σαν λάβαρο και στηρίζεται σε κοντάρι.Είναι πλαισιωμένη με ξυλόγλυπτα ανθέμια και στολίζεται με φυσικά λουλούδια και κορδέλες.
Ο χορός του Πάσχα αρχίζει με τραγούδια και κάποτε τον σύρει ο ίδιος ο παπάς. Γίνεται στο προάυλιο της εκκλησίας , ή στα κοντινά αλώνια και θεωρείται ευλογία για τη χρονιά.Υπάρχουν περιπτώσεις που ο χορός της Λαμπρής ανοίγεται με τούτα τα λόγια:
-Και στούς ουρανούς απάνω
γίνεται χορός μεγάλος,
γίνεται χορός και σκόλη
και χορεύουν οι Αποστόλοι.
Ο Θωμάς παίζει τη λύρα,
Γιάκωβος τη ψαλιτήρα.
ΣούρνΆ ο Πέτρος τον Ανδρία,
Ο Μαθιός τον Ζαχαρία.
Κι αλλού πάλι με αυτό:
Σήμερα Χριστός Ανέστη
Και στούς ουρανούς ευρέθη
Σήμερα τα παλληκάρια
Στέκονται σαν τα βλαστάρια!

Τη γιορτή του απογεύματος κλείνει συνήθως το κάψιμο του Ιούδα, έθιμο σχεδόν Πανελλήνιο.Στη Κύπρο τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας έφτειαχναν το είδωλο του Ιούδα σατυρίζοντας τους ξένους και τον έντυναν σαν σύγχρονο της εποχής Άγγλο με το ημίψηλο καπέλο και το μπαστούνι του.

Στη Κύπρο η «λιτή» της Ανάστασης γίνεται την Κυριακή στις 11 το πρωϊ.Κι αφού τελειώσει η λειτουργία, η αυλή της εκκλησίας γεμίζει με φωνές καί γέλια.Μικροί, μεγάλοι, άνδρες και γυναίκες ετοιμάζονται για τα «Λαμπριάτικα παιχνίδια» που φτάσανε στίς μέρες μας ακόμα και απο τα αρχαία χρόνια,κρατώντας τη παράδοση κόντρα στο χρόνο. Ένα απο αυτά «οι Σούσες», ή «Κούνιες» έχει τη ρίζα του στην Αρχαία Αθήνα. Γράφει ο Γεώργιος Σπυριδάκης στό βιβλίο του Ελληνική Λαογραφία:
΄΄Εις τον εορτασμόν του Πάσχα και την εορτήν του Αγίου Γεωργίου, όταν αύτη τελείται την Δευτέραν μετά την Κυριακήν του Πάσχα, έχει συναφθεί αρχαίον κατα το έαρ έθιμον των νεανίδων εις Αθήνας, το της αιώρας, το οποίον καλείται σήμερον «κούνιες». Εις πλείστους τόπους απο της Μακεδονίας έως την Κρήτην αναφέρεται το έθος κατά τας ημέρας ταύτας του Πάσχα, να προσδένονται σχοινία εις δένδρα και να κατασκευάζονται κούνιες επι των οποίων αιωρούνται αι άγαμοι νέαι , κινούμεναι υπο νέων με συνοδείαν ειδικών τραγουδιών, καλουμένων «της κούνιας»΄΄
Στον τόπο μας τα τραγούδια αυτά απο στόμα σε στόμα και απο γενιά σε γενιά έχουν φτάσει στις μέρες μας. Ο πόθος και η προσμονή της μέρας της Λαμπρής με τις σούσες φένεται ολοκάθαρα με το πασίγνωστο δίστιχο.
«Θεέ μου νάρταν οι Λαμπρές να κρεμμαστούν οι σούσες
τζαι να γεμώσουν τα στενά ούλλον μαυρομματούσες.»
Πάρα πολύ γνωστά ήσαν τα τραγούδια της σούσας,ωραιότατα δίστιχα,κατα το πλείστον ερωτικά. Ας αναφέρουμε μερικά.
-Ποιός κρίνος ωραιότατος σούδωσεν τες ασπράες
τζαι ποιά μηλιά γλυκομηλιά τες ροδοκοτσιηνάες;
-Σήμερον η αγάπη μου είπεν του ήλιου σβύσε
τζαι βκαίνω γιώ στον τόπον σου
εν ακριβός ο κόπος σου
τζαι σέναν πκιόν κανεί σε.
-Τα μμάθκια σου τα ολόμαυρα στην άκραν μελισσεύκουν
τζι ανταν δεικλίσουν να με δούν ούλλον εμέναν νεύκουν.
-Το λασμαρίν εδκιάβεννεν τζι είπεν του δκυόσμη γειά σου,
τζι είπεν του πόθθεν έρκεσαι τζαι βκαίνει η μυρωδκιά σου.
-Η νύχτα δεκατρείς ώρες , τες τρείς ώρες τζοιμούμαι,
τες άλλες δέκα κάθουμαι τζΆ εσέναν συλλοούμαι.

Τα παιχνίδια της Λαμπρής θα συνεχίσουν με μεγαλύτερη συμμετοχή όλο το απόγευμα. Άλλα καθαρά αγωνιστικά και άλλα διασκεδαστικά.Απο τα διασκεδαστικά κυρίαρχη θέση είχε το Διτζίμιν.Εκεί οι άνδρες δοκίμαζαν τη δύναμή τους. Το Διτζίμιν που η ονομασία του προέρχεται σίγουρα απο το ρήμα Δοκιμάζω, ήταν μια μεγάλη πέτρα που δέν είχε εύκολο πιάσιμο λόγω όγκου, σχήματος αλλά και βάρους.Περίμενε λοιπόν να αναδείξει τον δυνατώτερο του χωριού ο οποίος θα ήταν εκείνος που θα το σήκωνε πιο ψηλά απο όλους.
Στο χωριό Κουκά υπάρχει ένα που έχει τέλειο σχήμα καμπάνας και δεν βρέθηκε κανένας να το σηκώσει πιο πάνω από τη μέση. Οι παλιοί μιλούσαν για κάποιον που το σήκωσε στον ώμο του και το γύρισε βόλτα στο χωριό.
Άλλα αγωνιστικά παιχνίδια ήσαν τα τριάππιδκια, το σιοινίν, οι σακουλοδρομίες και οι γαϊδουροδρομίες που άφηναν πολύ γέλιο.
Από τα διασκεδαστικά παιχνίδια πιο γνωστά τα αυκά αυκά γοράζω τα, η συτζιά , Δκυό νάβρω τρείς να μέν έβρω, η Βασιλιτζιά, ο Ζίζιρος, και άλλα.
Στο «αυκά αυκά γοράζω τα» , έπαιρναν μέρος νέες και νέοι οι οποίοι κάθονταν στο έδαφος κάνοντας ενα κύκλο που όσο πιο πολλοί συμμετείχαν τόσο πιο μεγάλος ήταν.Τα πρόσωπα ήσαν στραμμένα προς το κέντρο του κύκλου και οι πλάτες προς τα έξω. Ένας έμενε εκτός κύκλου και κρατώντας ένα μαντήλι που η άκρη του ήταν δεμένη σε κόμπο, γυρνούσε γύρω – γύρω στην εξωτερική πλευρά του κύκλου τραγουδώντας:
Αυκά αυκά γοράζω τα,
Γοράζω τα πουλώ τα
Του θκιού μου του κολόκα,
Που κάμνει κολοκούθκια
Τζαι τρών τα κοπελλούθκια!
Κατα την διάρκεια του τραγουδιού και κάνοντας τον γύρο,αφήνει το μαντήλι πίσω από κάποιον απο τους καθήμενους. Αν αυτός το αντιληφθεί παίρνει το μαντήλι και τον κυνηγά κτυπώντας τον με τον κόμπο του μαντηλιού στην πλάτη. Αν ο καθήμενος δέν το πάρει χαμπάρι, τότε κυνηγιέται με τον ίδιο τρόπο. Το κυνήγι με τα κτυπήματα τελειώνει όταν ο κυνηγημένος καθίσει στην κενή θέση, αφού κάνει τουλάχιστον ένα κύκλο. Κι έτσι γίνεται και η αλλαγή κυνηγού.
Άλλο πολύ όμορφο παιχνίδι που παίζεται με αγόρια και κορίτσια,είναι το «δκυό νάβρω τρείς να μέν έβρω».Λέγεται έτσι από τη φράση που φωνάζει ο αρχηγός του παιχνιδιού και γίνεται με τον ακόλουθο τρόπο:
Χωρίζονται οι παίκτες σε ζεύγη ο ένας του ζεύγους πίσω απο τον άλλο. Όλα τα ζεύγη μπαίνουν δίπλα – δίπλα σε μια γραμμή.Ένας είναι ο αρχηγός του παιχνιδιού που κρατάει ένα μαντήλι με κόμπο , όπως και στο πρηγούμενο παιχνίδι, και κάποιος άλλος μένει χωρίς ταίρι.Αυτός λοιπόν είναι υποχρεωμένος να τρέξει και να πάει κάπου να σταθεί μπροστά απο όποιαδήποτε δυάδα οπόταν οι δυό γίνονται τρείς. Αν δέν το κάνει αυτό θα κτυπηθεί απο τον αρχηγό με το μαντήλι στη πλάτη.Επειδή υπάρχει ο «μονός» πάντα κάπου θα υπάρχουν τρείς και εκαί πρέπει να κτυπά ο αρχηγός. Αν ο πρώτος της δυάδας δέν αποδέχεται τον μονό τότε του γυρίζει την πλάτη και πρέπει να βρεί αλλού καταφύγιο. Αν όμως είναι καλοδεχούμενος τότε ο αρχηγός βαράει τον τρίτο στη σειρά που γίνεται αυτός κυνηγημένος. Έτσι δημιουργείται πανδαιμόνιο με γρήγορες εναλλαγές, χαρές και γέλια.

Μερικά απο τα παιχνίδια , αγωνίσματα και έθιμα που αναφέραμε πιο πάνω,σε διάφορα χωριά γίνονταν την Δευτέρα ή και την Τρίτη αντί της Κυριακής του Πάσχα.
Στο χωριό Κάρμι της Κερύνειας τη Δευτέρα της Λαμπρής τα καφενεία άνοιγαν απο τις συζύγους των καφετζήδων και λειτουργούσαν μόνο για γυναίκες. Οι άντρες συγκεντρώνονταν σε παρεκκλήσι έξω από το χωριό, στην Παναγία Τριμιθκιώτισσα, κοντά στο χωριό Τριμίθι όπου γινόταν πανηγύρι.
Στα Λειβάδια της Πιτσιλιάς την Τρίτη της Λαμπρής περιέφεραν απο σπίτι σε σπίτι την τοπική Αγία Αρακλειτούν. Στον Αγρό, την Τρίτη τα χαράματα , συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι και σχημάτιζαν πομπή μαζί με τους ιερείς , τα εξαπτέρυγα, την εικόνα της Παναγίας και άλλα σύμβολα, και πήγαιναν στο ξωκκλήσι της Παναγίας με την ανατολή του ήλιου, οπόταν γινόταν η λειτουργία. Στον Άγιο Αθανάσιο της Λεμεσού την Τρίτη της Λαμπρής διάφορα άτομα ανέβαιναν με τη σειρά σε μιά καρέκλα και σατίριζαν διάφορα γεγονότα που τους είχαν συμβεί στον χρόνο που πέρασε απο το προηγούμενο Πάσχα. Στο χωριό Λαγουδερά η λιτανεία γίνεται την Τρίτη σε ένα ύψωμα κοντά στην Παναγία του Άρακα που λέγεται Τρουλλίν.
Στις 23 τΆ Απρίλη είναι η γιορτή του Αγίου Γεωργίου που είναι από τους δημοφιλέστερους στη Κύπρο. Καθιερωμένα πανηγύρια προς τιμήν του γίνονται στην Λάρνακα, στην Πέγεια, στον Άγιο Γεώργιο και στον Καραβά της Κερύνειας.Αν η μέρα της γιορτής του ειναι στην Αγίαν εβδομάδα τότε μετατίθεται για τη Δευτέρα της Λαμπρής.Όταν η γιορτή του Αγίου Γεωργίου γιορτάζεται Δευτέρα του Πάσχα,ομάδες παιδιών γυρνούσαν και πάλι τα σπίτια τραγουδώντας το τραούδιν του Αγίο Γεωργίου. Στό τραγούδι αυτό ο Άγιος Γεώργιος είναι ο δρακοντοκτόνος, ο ήρωας πού με το κοντάρι του σκοτώνει το θηρίο και γλυτώνει τη βασιλοπούλα.¨Ετσι παρουσιάζεται και στίς περισσότερες εικόνες ο Άγιος. Πολλές εκκλησιές είναι αφιερωμένες στον Αγιο Γεώργιο, όπως την περιοχή Ριζοκαρπάσου όπου έντεκα εκκλησίες είναι αφιερωμένες σΆαυτόν.