ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗ ΚΥΠΡΟ
Στα χωριά της Κερύνειας τα μεγαλύτερα παιδιά πήγαιναν μια δυό μέρες πρίν απο το Σάββατο του Λαζάρου στην θάλασσα και έβγαζαν «πογιά». Η πογιά είναι ένα είδος βρύων που φυτρώνουν στούς βράχους που σκεπάζονται απο την θάλασσα.Τα βρύα αυτά έχουν την ιδιότητα να βγάζουν χυμό τέτοιο που να βάφουν τα αυγά σε χρώμα κόκκινο βαθύ.Εκεί λοιπόν που πήγαιναν να πούν το τραγούδι του Λαζάρου έπαιρναν μαζί τους απΆαυτή την πογιά κι έδιναν στη νοικοκυρά λίγη, για το βάψιμο των Λαμπριάτικων αυγών.Εκείνη τους έδινε αυγά ή χρήματα.Σε άλλα χωριά μαζεύουν Λιζάρι ένα φυτό δηλαδή που η ρίζα του περιέχει βαθυκόκκινη χρωστική ουσία για το βάψιμο των αυγών.Αφού η ρίζα « κουπανιστεί» καλά μπαίνει στην κατσαρόλα με ζεστό νερό και βράζει,δημιουργώντας έτσι το κατάλληλο χρώμα για το βάψιμο.
Την Κυριακή των Βαϊων ή της Ελιάς όπως χαρακτηριστικά λέγεται η τελευταία Κυριακή πριν από το Πάσχα,συνηθίζεται να παίρνει ο κόσμος κλαδάκια ελιάς σε μικρά μικρά δέματα στην εκκλησία.Εκεί παραμένουν μέχρι την ημέρα της Αναλήψεως.Αγιάζονται έτσι τα κλαδιά της ελιάς και τα φύλλα χρησιμοποιούνται για το κάπνισμαν,έθιμο που ακόμα παραμένει σε πολλά σπίτια μέχρι σήμερα.
Παλαιότερα στην Κύπρο κατα την Μεγάλη Πέμπτη δεν εργάζονταν οι σιδηρουργοί γιατί απο τους επαγγελματίες αυτούς είχε ζητήσει όπως επιστεύετο ο Πιλάτος τρία καρφιά για την Σταύρωση και αυτοί όχι μόνον τα έφτιαξαν, αλλά είχαν φτιάξει και περισσότερα.
Σε χωριά της Μαραθάσας ( Άγιος Δημήτριος ) έφτιαχναν το εφταλοϊτικον φαϊν,δηλαδή φαγητό απο εφτά νηστίσιμα είδη,μαζί και το λάδι που κατα τις υπόλοιπες μέρες της Αγίας Εβδομάδας, απαγορεύεται. Το έθιμο αυτό θυμίζει τα πολυσπόρια των αρχαίων.
Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης που τελείται η Σταύρωση του Χριστού,λέγονται στις εκκλησίες τα 12 Ευαγγέλια.Κάτω απο το αναλόγιο στο οποίο τοποθετείται το Ευαγγέλιο βάζουν μπουκάλες με νερό οι πιστοί, για να αγιαστεί.Το αγιασμένο αυτό νερό το πίνουν για το φθόνο, όταν έχουν πονοκέφαλο και για άλλες αρρώστιες.Το χρησιμοποιούν επίσης για να κάνουν προζύμι για το ζύμωμα των Πασχαλινών ψωμιών.Στο χωριό Ξυλιάτο τοποθετούνται σε καλάθια δύο μπουκάλες, μια με κρασί και μια με νερό και τα βάζουν κάτω απο τα 12 Ευαγγέλια.Το κρασί πίνεται κατανήστικα όταν κάποιος είναι άρρωστος και με το αγιασμένο νερό πλάθεται προζύμι που με αυτό ζυμώννουν τις φλαούνες.
Η Μεγάλη Πέμπτη λέγεται και Κοτσιηνόπεφτη γιατί αυτή την μέρα βάφονταν τα κόκκινα αυγά.Τό έθιμο αυτό μεταφέρθηκε σιγά-σιγά στο Μεγάλο Σάββατο.Στη Κύπρο η παράδοση λέει ότι τα κόκκινα αυγά βάφτηκαν έτσι απο το αίμα του Χριστού που έσταξε απο το μέτωπο του όταν του φόρεσαν το ακάνθινο στεφάνι.Βέβαια το αυγό είναι σύμβολο της ζωής και στην περίπτωση της Ανάστασης συμβολίζει τη νέα ζωή, δηλαδή την ανάσταση εκ νεκρών του Χριστού. Και το τσούγκρισμα συμβολίζει την έξοδο της ζωής απο αυτά μετά το σπάσιμο τους. Τα βάφουμε κόκκινα γιατί κόκκινο είναι το χρώμα που έχει το αίμα δηλαδή η ζωή.
Κατά τη Μεγάλη Πέμπτη συνήθιζαν να μαζεύουν δυόσμη με τον οποίο παρασκεύαζαν τσάϊ καθ΄όλη τη διάρκεια του χρόνου.Το τσάϊ αυτό εθεωρείτο κατάλληλο για τους πόνους του στομαχιού.
Ένα αλλο έθιμο της Μεγάλης Πέμπτης σε μερικά χωριά της επαρχίας Λεμεσού,όπως στην Πάχνα, το Βουνί, το Κοιλάνι, το Πέρα – Πεδί , τα Μανδριά, την Κουκά, την Τριμίκλινη κ.α είναι το ζύμωμα των πατροπαράδοτων αρκατένων.Τα αρκατένα είναι παξιμάδια που σαν βάση έχουν τον αρκάτη, ειδικό προζύμι δηλαδή που βγαίνει απο ρεβίθια.Δέν μπορούσε να νοηθεί Πάσχα στα χωριά αυτά χωρίς «παξιμαδκιές» όπως κοινά λεγόντουσαν. Απο τις προηγούμενες μέρες οι νοικοκυρές είχαν φροντίσει για το καθάρισμα των σπιτιών.Το άσπρισμα με ασπρόχωμα ή ασβέστη γινόταν με βούρτσα φτιαγμένη απο δέσμη με κλαδιά θάμνων, κυρίως ξυσταρκάς. Και στο πεντακάθαρο φρεσκοβαμμένο σπίτι όλα έλαμπαν όταν τη Μεγάλη Πέμπτη οι νυκοκυρά ζύμωννε τις παξιμαθκιές,τα κουλλούρκα και τις φλαούνες το άλλο παραδοσιακό πασχαλιάτικο έδεσμα.Ήταν δυνατό να μείνει σπίτι το Πάσχα χωρίς τη φλαούνα που η κατασκευή της και μόνο έμοιαζε με πραγματική ιεροτελεστία;Και η νοικοκυρά που έφτιαχνε τις πιο νόστιμες ένοιωθε περηφάνια όταν της αναγνώριζαν την τέχνη και την μαεστρία της.
Τη Μεγάλη Παρασκευή πάνε να παρακολουθήσουν τα εγκώμια της Παναγίας και να μήν της ανάψουν το κεράκι τους.Το στόλισμα του Επιταφίου με λουλούδια και γενικά η όλη τελετή θυμίζει την αρχαία γιορτή των Κυπρίων τα Αδώνια, στην οποία απαντώνται και άλλα στοιχεία της χριστιανικής θρησκείας, όπως λ.χ. η Ανάσταση του Λαζάρου.
Περι το μεσημέρι της Μ. Παρασκευής ο Επιτάφιος είναι κιόλας στολισμένος απο άνθη.Τα λουλούδια του Επιταφίου που τα μοιράζει ο παπάς στους πιστούς όταν τον προσκυνούν, φυλάγονται για θυμίαμα για τους αρρώστους.Στον Καραβά και στην Επταγώνια της Λεμεσού τα λουλούδια του Επιταφίου δίδονταν στον μεταξοσκώληκα για να ευλογηθεί και να κάμει πλούσιο μετάξι.
Οι κάτοικοι των ορεινών χωριών συνηθίζουν να παίρνουν στον επιτάφιο τα γνωστά αγριολούλουδα που μοιάζουν πολύ με τη λεβάντα , τις μυροφόρες.Και τις θεωρούν απαραίτητες για το στόλισμα του Επιταφίου, ίσως πρός ανάμνηση των Μυροφόρων, αλλά και για το γλυκύ, λεπτό άρωμα τους. Πολύ βασικό αρωματικό φυτό της Κύπρου στο στόλισμα του Επιταφίου ήταν η μυρσίνη , η μερσινιά όπως τη λέει ο λαός.αποτελούσε τη βάση , τον κορμό του στολισμού,πάνω στον οποίο στήριζαν τα υπόλοιπα λουλούδια. Άφηνε δε τριγύρω το λεπτό χαρακτηριστικό της άρωμα.Και το κάθε σπίτι έστελνε από την αυλή του τα καλύτερα λουλούδια για το στόλισμα.
Τό απόγευμα κυρίως στις πόλεις μικροί και μεγάλοι τρέχουν απο τη μιά εκκλησιά στην άλλη για να προσκυνήσουν τον Επιτάφιο και να δούνε σε ποιά εκκλησία είναι καλύτερα στολισμένος. Τα παιδιά γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και όπως στο Σάββατο του Λαζάρου τραγουδούν τον Θρήνο της Παναγίας.Σε μερικά μέρη λέγεται και «Τραγούδι της σαντάφκιασης»
« Άδε μαντάτο σκοτεινό
τζαί μέραν λυπημένην
που ήρτεν σήμερον σε μέν
την πολλοπικραμένην,
επιάσαν τον υιούλλην μου
τζι έμεινα ορφανεμένη.
Το βράδυ οι εκκλησίες πλημμυρίζουν απο κόσμο.Οι εικόνες είναι σκεπασμένες με μαύρο ύφασμα πενθώντας για το θείο δράμα.Σε μερικές εκκλησίες γυναίκες ξενυκτούν κοντά στόν Επιτάφιο,ξενυκτούν δηλαδή τον νεκρό Ιησού, όπως συνηθίζεται να ξενυκτάται ο κάθε νεκρός.Συνήθως κάποιος είναι και ο γιορτάρης της Μ.Παρασκευής και αυτός έχει το δικαίωμα να ραντίζει τούς πιστούς με την μερρέχα ροδόσταγμα ή ανθόνερο πράγμα που κάνουν προηγουμένως τέσσερις κοπέλες, οι Μυροφόρες , στον στολισμένο επιτάφιο.
Μετά το τέλος της λειτουργίας κάποιος απο το εκκλησίασμα στέκει είτε μέσα στην εκκλησία είτε στο προαύλιο και τραγουδά τον Θρήνο της Παναγίας που αναφέραμε πιο πάνω.