TO ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΜΕΓΑΛΟΝΗΣΟ
Ήθη και Έθιμα για το Πάσχα στην Κύπρο
Το νόημα της Ανάστασης συνδέθηκε στενά με την Ανάσταση του Ελληνισμού αλλά και με την Ανάσταση της Φύσης.
Κι εμείς σήμερα στη Κύπρο,προσμένουμε την ώρα που οι καμπάνες θα κτυπήσουν χαρμόσυνα φέρνοντας το μύνημα της Ανάστασης της μικρής μας πατρίδας.
Προσμένουμε την ώρα που οι καμπάνες στα κατεχόμενα χωριά μας θα κτυπήσουν χαρμόσυνα για να γεμίσουν οι εκκλησιές με κόσμο,να σμίξει το χαμόγελο της Ανάστασης με τις μυρωδιές των λουλουδιών, με την ευωδιά της φύσης και με τα παιδικά ξεφωνητά.
Το Πάσχα ήταν η μεγάλη γιορτή των Εβραίων που είχε καθιερωθεί σ ανάμνηση της εξόδου τους απο την Αίγυπτο και ιδιαίτερα της διάβασης τους από την Ερυθρά Θάλασσα.Η λέξη Πάσχα αποτελεί Ελληνική απόδοση της Εβραϊκής λέξης pasah που σημαίνει διάβαση . Κι αυτή αποτελεί μεταφορά στην Εβραϊκή θρησκεία παλιάς σχετικής γιορτής των Αιγυπτίων που λεγόταν pisah(=διάβαση) και σχετιζόταν με τη διάβαση του Ηλίου από τον Ισημερινό.Σε μάς τους Χριστιανούς το Πάσχα σχετίστηκε με την Ανάσταση του Χριστού και σαν τέτοιο το γιορτάζουμε.
Πάσχα λοιπόν η Εβραϊκή αλλά και εκκλησιαστική λέξη που έχει εισαχθεί στη δική μας παράδοση. « Πάσχα των Ελλήνων» «πάσχα των πιστών» « Πάσχα Μέγα» «Πάσχα Πανσεβάσμιο.» Λαμπρή ή Λαμπρά η ελληνική λέξη που γεμίζει την Εκκλησιαστική Υμνογραφία. «εορτή και πανήγυρις Λαμπρά..» Αλλά και λαμπροφόρος είναι ο χαρακτηρισμός της μεγάλης αυτής Μέρας.
Ανάσταση όμως είναι η λέξη που πήρε ο λαός από την εκκλησία και της έδωσε νόημα μεγάλο, είναι δε το αποκορύφωμα του όλου γιορτασμού και δίκαια πήρε την μεγαλύτερη μερίδα των εκδηλώσεων των ημερών αυτών αλλά και γενικά απο όλες τις γιορτές μας. Ακούμε λοιπόν στους ύμνους της εκκλησίας μας.:
«Αναστάσεως ημέρα και λαμπρυνθώμεν λαοί....» και...
«Συγχωρήσωμεν πάντα τη Αναστάσει.....» .
Αλλά και στις ευχές που προηγούνται της μέρας αυτής κυριαρχεί η ευχή :
« Καλή Ανάσταση» .......
Οι προετοιμασίες για το Πάσχα ξεκινούν απο την αρχή της Μ.Εβδομάδας, ακόμα κι από το « Σάββατο του Λαζάρου».Μικρά παιδιά γυρίζαμε απο σπίτι σε σπίτι για να πούμε τον Λάζαρο ή το τραγούδι του Λαζάρου
Αρχοντες Καλή μέρα σας
Καλή γιορτή απάνω σας.
Ήλθαν τα Βάγια ήλθασιν
Και του Λαζάρου έγερσις.
ΤΆ αγια Πάθη του Χριστού
Αξίως προσκυνήσωμεν
Και την Λαμπράν Ανάστασιν
Καλώς να την εφθάσωμεν.
Ακολουθεί στον ίδιο ρυθμό ολόκληρη η ιστορία της ανάστασης του Λαζάρου που μοιάζει προπομπός της Ανάστασης του Χριστού. Σάν αμοιβή προσφέρονταν στα παιδιά αυγά,κάτι που αφθονούσε στα σπίτια ,αφού η νηστεία των ημερών δεν ευνοούσε την κατανάλωσή τους.Ήταν όμως και πολύ χρήσιμα γιατί άλλα θα τα «κοκκινήσουν» θα τα βάψουν δηλαδή οι νοικοκυρές κόκκινα για το πατροπαράδοτο τσούγκρισμα... και άλλα θα γίνουν «φουκός» -γέμισμα δηλαδή- για τις φλαούνες.
Ένα άλλο τραγούδι για τον Λάζαρο, τα κόκκινα αυγά και το έθιμο του τσουγκρίσματος των αυγών μετά την Ανάσταση είναι και το ακόλουθο:
Ο Λάζαρος ο Δήμητρος
Ο κότσιηνο πεθύμητος
Ακούσαν τον οι όρνιθες
ΤζΆ εκάτσαν να γεννήσουν
ΤΆαυκά να κοτσιηνήσουν,
Το Πάσκαν να φατσιήσουν...
ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ
Οι σακουλοδρομίες και οι γαϊδουροδρομίες
Τα παιχνίδια της Λαμπρής θα συνεχίσουν με μεγαλύτερη συμμετοχή όλο το απόγευμα. Άλλα καθαρά αγωνιστικά και άλλα διασκεδαστικά. Από τα διασκεδαστικά κυρίαρχη θέση είχε το Διτζίμιν. Εκεί οι άνδρες δοκίμαζαν τη δύναμή τους. Το Διτζίμιν, που η ονομασία του προέρχεται σίγουρα απο το ρήμα Δοκιμάζω, ήταν μια μεγάλη πέτρα που δέν είχε εύκολο πιάσιμο λόγω όγκου, σχήματος αλλά και βάρους. Περίμενε λοιπόν να αναδείξει τον δυνατότερο του χωριού, ο οποίος θα ήταν εκείνος που θα το σήκωνε πιο ψηλά από όλους.
Στο χωριό Κουκά υπάρχει ένα που έχει τέλειο σχήμα καμπάνας και δεν βρέθηκε κανένας να το σηκώσει πιο πάνω από τη μέση. Οι παλιοί μιλούσαν για κάποιον που το σήκωσε στον ώμο του και το γύρισε βόλτα στο χωριό.
Άλλα αγωνιστικά παιχνίδια ήσαν τα τριάππιδκια, το σιοινίν, οι σακουλοδρομίες και οι γαϊδουροδρομίες, που άφηναν πολύ γέλιο.
Από τα διασκεδαστικά παιχνίδια, πιο γνωστά τα «αβκά αβκά γοράζω τα», «η συτζιά» , «Δκυο νάβρω τρεις να μεν έβρω», «η Βασιλιτζιά», «ο Ζίζιρος», και άλλα.
Στο «αβκά αβκά γοράζω τα», έπαιρναν μέρος νέες και νέοι οι οποίοι κάθονταν στο έδαφος, κάνοντας έναν κύκλο που όσο πιο πολλοί συμμετείχαν τόσο πιο μεγάλος ήταν. Τα πρόσωπα ήσαν στραμμένα προς το κέντρο του κύκλου και οι πλάτες προς τα έξω. Ένας έμενε εκτός κύκλου και κρατώντας ένα μαντίλι που η άκρη του ήταν δεμένη σε κόμπο, γυρνούσε γύρω-γύρω στην εξωτερική πλευρά του κύκλου τραγουδώντας:
Αβκά αβκά γοράζω τα,
Γοράζω τα πουλώ τα
Του θκειού μου του κολόκα,
Που κάμνει κολοκούθκια
Τζαι τρων τα κοπελλούθκια!
Κατά τη διάρκεια του τραγουδιού και κάνοντας το γύρο, αφήνει το μαντίλι πίσω από κάποιον από τους καθήμενους. Αν αυτός το αντιληφθεί, παίρνει το μαντίλι και τον κυνηγά κτυπώντας τον με τον κόμπο του μαντιλιού στην πλάτη. Αν ο καθήμενος δεν το πάρει χαμπάρι, τότε κυνηγιέται με τον ίδιο τρόπο. Το κυνήγι με τα κτυπήματα τελειώνει όταν ο κυνηγημένος καθίσει στην κενή θέση, αφού κάνει τουλάχιστον έναν κύκλο. Κι έτσι γίνεται και η αλλαγή κυνηγού.
Άλλο πολύ όμορφο παιχνίδι που παίζεται με αγόρια και κορίτσια,είναι το «δκυο νάβρω τρεις να μεν έβρω». Λέγεται έτσι από τη φράση που φωνάζει ο αρχηγός του παιχνιδιού και γίνεται με τον ακόλουθο τρόπο:
Χωρίζονται οι παίκτες σε ζεύγη, ο ένας του ζεύγους πίσω από τον άλλο. Όλα τα ζεύγη μπαίνουν δίπλα-δίπλα σε μια γραμμή. Ένας είναι ο αρχηγός του παιχνιδιού που κρατάει ένα μαντίλι με κόμπο, όπως και στο προηγούμενο παιχνίδι, και κάποιος άλλος μένει χωρίς ταίρι. Αυτός λοιπόν είναι υποχρεωμένος να τρέξει και να πάει κάπου να σταθεί μπροστά από οποιαδήποτε δυάδα, οπόταν οι δύο γίνονται τρεις. Αν δεν το κάνει αυτό θα κτυπηθεί από τον αρχηγό με το μαντίλι στην πλάτη. Επειδή υπάρχει ο «μονός», πάντα κάπου θα υπάρχουν τρεις και εκεί πρέπει να κτυπά ο αρχηγός. Αν ο πρώτος της δυάδας δέν αποδέχεται τον μονό, τότε του γυρίζει την πλάτη και πρέπει να βρει αλλού καταφύγιο. Αν όμως είναι καλοδεχούμενος, τότε ο αρχηγός βαράει τον τρίτο στη σειρά, που γίνεται αυτός κυνηγημένος. Έτσι δημιουργείται πανδαιμόνιο με γρήγορες εναλλαγές, χαρές και γέλια.
ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΣΤΗ ΚΥΠΡΟ
Στα χωριά της Κερύνειας τα μεγαλύτερα παιδιά πήγαιναν μια δυό μέρες πρίν απο το Σάββατο του Λαζάρου στην θάλασσα και έβγαζαν «πογιά». Η πογιά είναι ένα είδος βρύων που φυτρώνουν στούς βράχους που σκεπάζονται απο την θάλασσα.Τα βρύα αυτά έχουν την ιδιότητα να βγάζουν χυμό τέτοιο που να βάφουν τα αυγά σε χρώμα κόκκινο βαθύ.Εκεί λοιπόν που πήγαιναν να πούν το τραγούδι του Λαζάρου έπαιρναν μαζί τους απΆαυτή την πογιά κι έδιναν στη νοικοκυρά λίγη, για το βάψιμο των Λαμπριάτικων αυγών.Εκείνη τους έδινε αυγά ή χρήματα.Σε άλλα χωριά μαζεύουν Λιζάρι ένα φυτό δηλαδή που η ρίζα του περιέχει βαθυκόκκινη χρωστική ουσία για το βάψιμο των αυγών.Αφού η ρίζα « κουπανιστεί» καλά μπαίνει στην κατσαρόλα με ζεστό νερό και βράζει,δημιουργώντας έτσι το κατάλληλο χρώμα για το βάψιμο.
|